زبان پارسی زبان شعر و ادب و اندیشه است. از همین روی می‌بینیم و می‌دانیم که زبان ما را باید با آثار فاخری که توسط بزرگان شعر و ادب و دانش نوشته شده است، سنجید و بررسی کرد.
خوشبختان آثار نگارش یافته به زبان پارسی به اندازه‌ای زیاد هستند که دست ما برای تحقیق و پژوهش در ادب و زبان فارسی همواره باز است. آثار فاخری که فقط طی هزار سال اخیر، به اندازه ای چشمگ\یر بوده‌اند که امروزه زبان فارسی را در شمار تنها زبان کلاسیک و ادبی که هنوز زنده است در جهان به جایگاه رفیعی رسانیده است.
مطالب مرتبط
در این مقاله کوتاه می‌خواهیم سه نمونه از آثار فاخر ادبیات پارسی را با یکدیگر مرور نماییم و سپس بکوشیم تا با کمک آن‌ها، دیدگاه روشن تری به زبانی که مشغول گویش و تکلم آن هستیم، دست یابیم. با ما همراه باشید.
آنچه خواهید خواند
دیوان حافظ
هر زمانی که صحبت از شعر و ادبیات فارسی می‌شود، نخستین اثری که چون خورشید در اعماق ذهن ما درخشیدن می‌گیرد، دیوان حضرت حافظ است. این کتاب را نه فقط یک کتاب شعر، که گنجینه ای از ادب و هنر و علم و دانش و عرفان و تصوف و فلسفه باید قلمداد کرد.
دیوان حافظ تا آن اندازه ارزشمند است که نیچه فیلسوف مشهور و معروف آلمانی آ» را رساترین صدای شرق می‌داند و گوته پس از مطالعه این دویان و آشنایی با افکار حافظ، خود را با افتخار شاگرد معنوی حضرت نامید.
بدون هیچ تردیدی در بلندای ادب پارسی حافظ ایستاده است و دیوان حافظ سالهایت که عروس محافل ایرانی از شب یلدا تا عید نوروز است و این چیزی نیست مگر هنر حافظ در به کار گرفتن واژگان در جهت الفاظ و معنی که از عهده هیچ کس جز او برنمی‌آمد.
گلستان سعدی
هراندازه که دیوان حافظ در نظم بی همتاست، گلستان سعدی نیز همان جایگاه را در نثر دارد.
بدون تردید باید شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی را بزرگ ترین نویسنده منثور در تاریخ ادبیات شرق دانست. هرچند که شعر و غزل سعدی نیز جایگاه به خصوصی داشته و بسیار مورد توجه است. اما نقطه عطف ادبیات سعدی، نثر اوست.
سعدی اندیشمندی بی قرار بود. او مدام در سفر بوده و برخلاف حافظ که بیشتر عمر خود را در شیراز سپری کرد، سعدی به گوشه و کنار خاورمیانه سر میزد و همیشه در سفر بود.
حاصل همین سفرها بود که تبدیل به گلستان شد و اگر این مسافرتها نبود، نه سعدی سعدی میشد و نه گلستان گلستان! گلستان سعدی منبعی بی نظیر از نصایح و اندرزهاست.
مثنوی معنوی
چه نادانند ان‌ها که گمان می‌کنند میتوانند مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی را مصادره کنند! آن هم با هزاران بیت شعر پارسی او! مولوی تا ابد ایرانی است و مایه افتخار پارسی زبانان خواهد ماند.
بدون شک نباید مثنوی معنوی را تنها یک کتاب شعر دانست. این کتاب دریاست. یا بهتر است بکوییم اقیانوس است. اقیانوسی از معرفت و دانش و معانی. داستان های موجود در مثنوی مولوی را باید با چشم جان مطالعه کرد ونه چشم سر.
مولوی شاعر بزرگ و صوفی گران مایه ایرانی است. کمتر کسی در تاریخ ایران و جهان به جایگاه او می تواند حتی نزدیک شود! مولوی را بایستی یک شاعر عارف صوفی‌مسلک وارسته قلمداد کرد که البته در علوم و دانش گوناگون نیز دستی برآتش دارد.
خوشبختانه اشعار پارسی مولوی شهرتی جهانی دارند و کشورک های تازه تاسیس مجاور هر اندازه که برای مصادره کردن مولانای ما هزینه کنند، باز هم پارسی گویی و پارسی سرایی این شاعر بزرگ و قدرتمند، خود بهترین گواه در ایرانی بودن و ایرانی ماندن این بزرگمرد عرصه ادب و دانش ایرانی است.
تاریخ طبری
مهم ترین کتاب تاریخ پس از اسلام، تاریخ طبری است. این کتاب اثری است که به شرح تاریخ ایران باستان و تاریخ ایران بعد از اسلام پرداخته و همچنین تاریخ آفریقا و روم و دیگر بلاد منطقه را ذکر کرذده است.
همچنین تاریخ طبری دو بخش مهم تاریخ اساطیری ایران و تاریخ اسلام را نیز دربردارد که در نوع خود این کتاب را به کامل ترین اثر تاریخی در دوران اسلامی تبدیل کرده است.
اما نکته جالب توجه درمورد این کتاب آن است که اصل کتاب تاریخ طبری به زبان عربی نوشته شده است! جریر طبری نویسنده ایرانی این کتاب در روزگاری می‌زیست که هنوز زبان پارسی در ایران پس از یورش اعراب، احیا نشده بود و بیشتر آثار هم دوره وی نیز به زبان رایج منطقه یعنی عربی نگاشته شده اند.
اما ترجمه این کتاب تاریخ طبری که به تاریخ بلعمی معروف است و توسط بلعمی دانشمند و ادیب بزرگ ایرانی حدود یک تا دو قرن پس از تالیف کتاب توسط جریر طبری، به پارسی برگردان شده است، نمونه یک اثر بی نظیر در نثر پارسی است.
ارزش ادبی ترجمه تاریخ طبری که با نام تاریخ بلعمی مشهور شده است، به شدت والاست و هر اندازه در مورد این اثر گفتگو گردد، باز کم است.
تاریخ بیهقی
یکی دیگر از آثار ارزشمند فارسی که در زمینه تاریخ نگاشته شده است، تاریخ بیهقی است.
این کتاب بسیار مشهور است. نویسنده آن ابوالفضل بیهقی از فضلای ایرانی است و کتاب او جدای از ارزش تاریخی، به دلیل در بر داشتن نثر ادبی فوق العاده قدرتمند، حائز اهمیت است.
کتاب تاریخ بیهقی را یکی از نمونه های فاخر ادب پارسی می دانند. قدرت قلم ابوالفضل بیهقی به اندازه شگفت انگیز است که این کتاب را در کنار آثاری نظیر گلستان سعدی و بهارستان جامی، در شمار یکی از جاودانه های تاریخ ادب پارسی قرار داده است.
شاهناه فردوسی
چه توضیحی می توان داد؟ یقینا هیچ! شاهنامه خود گویای همه چیز است! شناسنامه ایران و ایرانی. هویت مکتوب ما. شاهنامه را بایستی ارزشمندترین کتاب تاریخ ایران زمین قلمداد کرد.
این اثر از یک سو توانسته است تا با احیای پارسی‌گویی و پارسی سرایی، نقشی بی نظیر در تاریخ ادبیات ما داشته باشد و از سوی دیگر به دلیل مشتمل بودن بر تاریخ اساطیری و تاریخ حماسی ما، به عنوان یکی از بهترین و کامل ترین و جامع ترین آثار تاریخ ایران زمین، نام خود را ثبت کند.
حکیم فردوسی طوسی بی گمان با خلق شاهناه، منت بر سر ایران و ایرانی گذاشته است و ما چه سعادتمند ملتی هستیم که چنین شناسنامه مکتوبی داریم.